سرزمینم بلوچستان
اخبار بلوچستان,فرهنگ بلوچستان,تاریخ بلوچستان و جهانسرزمینم بلوچستان
اخبار بلوچستان,فرهنگ بلوچستان,تاریخ بلوچستان و جهانصنعت حصیربافی سیستان در حال نابودی/ بشنو از نی چون حکایت می کند
به گزارش خبرنگار مهر، بر اساس مطالعات و تحقیق های انجام شده تاکنون21 گونه گیاه آبزی در قالب 10 خانواده در تالاب هامون شناسایی شده است که برخی از آنها را می توان شامل گیاهان شناور، غوطه ور و نیز گیاهان آب دوست حاشیه تالاب نام برد.
گیاه نی یکی از گونه های مهم اقتصادی منطقه سیستان و یکی از اجزای مهم زنده و پویای زیست بوم تالاب هامون محسوب می شود که تغییر در میزان فراوانی آن آثار مستقیمی درحیات تالاب و اقتصاد ساکنان این منطقه بر جای می گذارد.
متاسفانه قطع جریان رود مرزی هیرمند به ایران و بروز پدیده خشکسالی در طی سال های اخیر باعت شده تا نقش مضاعف این تالاب بین المللی در چرخه اقتصاد مردم سیستان و بعد زیست محیطی آن کمرنگ شود.
دامداری یکی از دو فعالیت اصلی ساکنان این منطقه را تشکیل می دهد که به دلیل ویژگی های ابتدایی و سنتی در مقابل حوادث طبیعی از جمله سرمای شدید، خشکسالی، بی آبی و یا طوفان ها تاب مقاومت نیاورده و ضمن اتلاف و نابودی تلاش های دامداران موجب وارد آمدن خسارت مالی و جانی فراوانی شده است.
90 درصد نیزار های سیستان خشک شده است
کارشناسی مسئول اداره بهبود تولیدات دامی مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان زابل با بیان اینکه 90 درصد از سطح نیزار های سیستان بر اثر خشکسالی از بین رفته است گفت: سطح نیزارهای دریاچه هامون قبل از خشکسالی بالغ بر 100 هزار هکتار بوده است که متاسفانه این میزان در حال حاضر به کمتر از 10 هزار هکتار رسیده است.
محمد پودینه اظهار داشت: وسعت دریاچه هامون 560 هزار هکتار با ظرفیت آبی 8 تا 10 میلیارد متر مکعب است که از رودخانه های هیرمند و فرارود از کشور افغانستان تغذیه می شود.
وی با بیان اینکه در طی سال های قبل از خشکسالی در این منطقه سالیانه بیش از 30 تن علوفه نی تر در هر هکتار برداشت می شده است ادامه داد: از دست رفتن این منبع طبیعی در حال حاضر علاوه بر تعداد کاهش دام ها و تولید گوشت اقتصاد ساکنان محلی را به مخاطره انداخته است.
وی افزود: پیش از این تعداد 5 هزار راس دام سنگین در نیزازهای دریاچه هامون به عنوان یکی از منابع درآمدی و پتانسیل های منطقه وجود داشت که این تعداد در حال حاضر از هزار راس تجاوز نمی کند و به میزان یک پنجم کاهش یافته است.
پودینه با بیان اینکه تمامی دام های موجود در این منطقه وابسته به مراتع و نیزارها هستند اظهارداشت: خشکیدن هامون موجب کاهش تولید گوشت قرمز در این منطقه شده است.
وی گفت: وقوع خشکسالی های اخیرتولید گوشت قرمز در این شهرستان را از 10 هزار تن به کمتر از 3 هزار تن در سال کاهش داده است.
وی با بیان اینکه گوشت تولیدی در این منطقه در گذشته به بیش از 20 استان کشورصادرات داشته است افزود: متاسفانه خشکسالی های پی در پی و افزایش قیمت علوفه دامداران این منطقه را با مشکل جدی در تولید و ارتزاق مواجه ساخته است.
2 هزار حصیر باف در سیستان بیکار شده اند
پودینه همچنین با اشاره به صنعت حصیر بافی به عنوان یکی دیگر از منابع درآمدی و صنایع دستی رایج در این منطقه گفت: خشکیدگی هامون و کاهش نیزار های این دریاچه بیش از 2 هزار نفر را بیکار کرده است.
وی با بیان اینکه پیش از این تعداد 2 هزار نفر از طریق اشتغال در کارگاه های حصیر بافی در این منطقه ارتزاق می کردند افزود: این رقم در حال حاضر به 50 تا 100 نفر رسیده است و بیش از یک هزار کارگاه حصیر بافی در سیستان تعطیل شده است.
این مسئول احیای مجدد نیزارهای هامون و حیات این صنعت را نیازمند دریافت حقابه از کشور افغانستان و یا انتظار ورود آب از این کشور در هامون دانست و افزود: در حال حاضر نه تنها آثاری از نیزارهای انبوه به جای نمانده است بلکه گونه های مقاوم به خشکی نیز به دلیل تردد دام ها و لگد کوبی شدید و همچنین بستر خشکیده دریاچه از بین رفته است.
وی گفت: خشکسالی موجب شده است تا عشایر منطقه به بستر دریاچه وارد شوند و با جمع آوری سرشاخه های گز و شکستن آن ها علوفه مورد نیاز دام خویش را تأمین کنند.
وی ادامه داد: قطع کردن سرشاخه ها باعث تنک و ضعیف شدن گونه گز یکی از گیاهان مقاوم به خشکی شده است و گاوهای روستائیان نیز که روزی آزادانه در نیزارهای وسیع دریاچه چرا می کردند با خوردن علوفه نامرغوب به شدت از وزن آنها کاسته شده است.
نقش نی در زندگی مردمان سیستان
گیاه نی در میان ساکنان بومی منطقه سیستان برای حمل و نقل، ماهیگیری، پوشش کف زمین، پوشش درها و پنجره ها، صنایع دستی مانند ساخت سبد و همچنین تامین غذای دام استفاده می شود .
ماهیگیری:
دریاچه عمیق هامون به عمق دو متر در این منطقه متاثر از بارندگی های فصلی است و منبع اصلی آب این دریاچه از رودخانه های افغانستان تامین می شود .
معاش بسیاری از مردم این منطقه بسـتگی به این دریاچه دارد چرا که ماهیگیری یک منبع مهـم تامین غذایی مناسب بوده و گیاه نی نقـش پر اهمیتی در این فعالیت دارد.
مردم محلی ماهی ها را با استفاده از تلـه های سـاده ای که در اصـطلاح محـلی به آن « Book » گفته می شود صید می کنند.
این تله ها در مناطق عمیق دریاچه کاربـرد دارد . اما نوع دیگر از این تورها که در زبان محلی « Dom » خوانده می شـود نیز وجود دارد که ماهی ها به درون آن هـدایت می شـوند این نوع از تله ها توسط ساقه های بلند و ضخیم گیاه نی ساخته می شود که در اصطلاح محلی به آن «خولک » گفته می شود.
حمل و نقل:
به شکل سنتی مردم سیستان در اطراف دریاچه هامون قایق های مشخصی را با استفاده از این گیاه می سازند که در زبان محلی « توتان» یا «توتن» (Tootan ) نامیده می شود هرچند که به دلیل خشکی هامون قایق سواری به خاطره تبدیل شده است اما اغلب مردان این منطقه هنوز می دانند چگونه قایق بسازند.
به طور کلی ساختن و به کاربردن این نوع از قایق تا سال های گذشته تا زمانی که بخش های ایرانی دریاچه هامون آب داشت بسیار رایج و مفرح بود.
در واقع این نوع قایق یک وسیله نقلیه ی ایده آل در قسمت های عمیق دریاچه هامون برای شکار پرندگان وحشی، ماهیگیری و هم چنین حمل بارها و محموله ها محسوب می شد.
مردم محلی برگ های بلند و ضخیم گیاه نی را برای ساختن توتان به کار می برند و یک پارو ( در زبان محلی پاچو ) هم از ساقه های ضخیم درخت Tamarix تهیه می شود.
توتان تنها یک پارو دارد که بوسیله آن فرد قایقران توتان را از طریق فشار دادن پارو به انتهای رودخانه کنترل می کند . طول این پاروها بین 5 تا 6متر است و طول هر توتان نیز بین 3 و نیم تا 5 متر و عرض آنها نیز از 70 سانت تا یک متر و 30 سانت با توجه به نوع کاربردش متغیر است.
به طور معمول توتان های مخصوص شکار و ماهیگیری کوچک تر و مناسب برای دو نفر با تجهیزات آنها است و قایق های بزرگتر برای حمل کردن محموله های باری استفاده می شود.
برای ساخت یک توتان از برگ های بلند و ضخیم گیاه نی ( لوخ ) که با طناب به دور هم پیچیده می شوند استفاده می گردد و دوام هر توتان نیز به یک ماه می رسد.
پوشش:
دو نوع اصلی پوشش در منطقه ی سیستان از نی های اطراف دریاچه هامون ساخته می شود.اولی نوعی زیرانداز است که «اصیل» نامیده می شود و با قسمت پهن آن گیاه ساخته می شودنوع دیگر پرده ای است که در اصطلاح محلی به آن «پرده» یا «پرده خلک» گفته می شود و از ساقه نی های دریاچه هامون که «خلک» نامیده می شود ساخته می شود.
این نوع پرده نقش مهمی در اقتصاد و زندگی مردم اطراف دریاچه هامون دارد زیرا تقریبا تمامی درها و پنجره های منطقه ی سیستان برای محافظت دربرابر نور و وزش باد و گرد و غبار به این نوع پرده نیازدارند.
علاوه بر این از دیگر نقاط کشور برای این نوع پرده ی سیستان نیز متقاضی وجود دارد چرا که قیمت پایین و کاربرد بسیار مفیدی دارد.
غیر بومیان این پرده ی سیستانی را«حصیر» می نامند.اهمیت اقتصادی این پرده برای مردم بومی سیستان آن چنان گسترده شده است که آنها خلک ها را از سمت دیگر دریاچه هامون در کشور افغانستان تهیه می کنند چون برای نیزارهای آنجا هنوز آب کافی برای رشد و نمو هست.
صنایع دستی:
رایج ترین صنایع دستی که از برگهای گیاه نی درست می شود شامل چندین نوع سبد برای طبقه بندی و حمل کردن است. نام محلی آنها « سِله » ( برای طبقه بندی کردن ) و « شونگورک » که یک نوع سبد با دو دسته برای حمل کردن است.
همچنین علاوه بر همه کاربردهای بالا یک نکته جالب وجود دارد که از این گیاه برای پر کردن بالش و متکا نیز استفاده می شود.
...............................
گزارش: بابک رحیمیان
