نگاهی کلی به مساله تروریسم ، بزرگترین چالش قرن حاضر

نوشتن در مورد پدیده پیچیده و چالش برانگیزی بنام «تروریسم» کار خیلی ساده ای نیست. چرا که این پیچیدگی و دشواری از تعریف تروریسم شروع می‌شود و به دلایل وقوع و راههای مقابله با آن ختم می‌شود.
اختلاف در مورد تعریف تروریسم زیاد است : نظریه پردازان و دانشگاهیان تعریف خود را دارند؛ سازمانهای بین المللی با تاکید بر ابعاد و مصادیق تروریسم، این پدیده را به گونه ای دیگر تعریف می‌کنند؛ دولت‌ها متناسب با منافع ملی و ماهیت حکومتشان در تعریف تروریسم دیدگاه خاص خود را دارند و حتی خود تروریست‌ها در توجیه اعمالشان نیز تعاریف و تفاسیر مشروعی برای خوشان قایلند و تعریفی متفاوت از خودشان ارائه می‌دهند.

از طرف دیگر ارتباط پدیده «تروریسم» با ماهیت برخی گزاره‌ها مانند : تعین حق سرنوشت، دفاع مشروع، جنبشهای رهایی بخش و جهاد محل بحث و مناقشه بسیار است. چرا که همواره برخی اقدامات تروریستی در زیل و لوای این گزاره‌ها توجیه می‌شود. به عنوان مثال استفاده از خشونت در میان فلسطینیان، در جهان اسلام به جهاد و جنگ مقدس و دفاع برای حق تعیین سرنوشت تعریف می‌شود. اما همین اقدامات خشونت آمیز توسط کشورهای غربی و برخی از سازمانهای بین المللی زیل تروریسم تعریف می‌شود.
همین چندگانگی در تعاریف و تفاسیر متعدد و گاه متضاد از اقدامات خشونت آمیز سبب شده است که کشورها، هم در کشف «چرایی» تروریسم با مشکل مواجه شوند و هم در مقابله و درمان آن . اما به نظر خیلی از صاحب نظران تا اجماعی جهانی در تعریف تروریسم در سطوح مختلف پیش نیاید مبارزه با تروریزم بسیار مشکل خواهد بود.
البته در تعریف تروریسم در کنار اختلافات، اشتراکات زیادی هم وجود دارد. تروریسم را استفاده از خشونت با انگیزه های سیاسی و ایدئولوزیک برای دستیابی به اهداف عاملان آن تعریف کرده‌اند. تعریفی عام از تروریسم.
تروریزم در گذر تاریخ نیز حکایتهای زیادی برای گفتن دارد. قدیمی‌ترین اقدام تروریستی ثبت شده در تاریخ منتسب به فیثاغورث ریاضیدان و فیلسوف مبارز یونانی قرن ششم پیش از میلاد است. فیثاغورث زمانی که از طالس در مبارزه انتخاباتی شکست خورد به سیسیل فرار کرد و در آنجا به اقدامات تروریستی پرداخت . اقدامات خشن «جنبش سیکاریها» در فلسطین در روم باستان که ماهیتی مذهبی داشت و توسط یهودیان بر علیه رومیان به کار می‌رفت؛ نیز از قدیم‌ترین جنبشهای تروریستی است. این گروه با دشنه ای بنام : «سیکا» به ترور مخالفانشان دست می‌زدند.
در تاریخ اسلام نخستین گروهی که از ترور استفاده کرد، خوارج در زمان خلافت حضرت علی (ع) بودند. در تاریخ ایران نیز ، ترورهای مخوف و وحشت آفرین گروه حشاشین لقبی که اروپایی‌ها به گروه فدائیان اسماعیلیه داده بودند، از نمونه های قابل ذکر و تامل است. اولین اقدامات به مفهوم واقعی کلمه تروریسم در ایران در عصر جدید را «کمیته ترور» و «کمیته مجازات» در زمان قاجارها انجام دادند در عصر پهلوی، رضا خان از «تروریسم دولتی» در حذف مخالفانش بهره های فراوانی برد. اما بدون شک مخوف‌ترین گروه تروریستی در جهان در تمام دوران‌ها «سازمان القاعده» است و به جرات می‌توان گفت که حوادث تروریستی یازده سپتامبر در آمریکا از ترسناک‌ترین اقدامات تروریستی در جهان به شمار می‌آید.
در چرایی علل تروریسم بحث‌ها نیز بسیار زیاد است. در سطح جهانی هژمونی و سلطه غرب و آمریکا بر سایر نقاط جهان را یکی از عوامل مهم در بروز تروریسم بیی المللی بر می شمارند. عوامل دیگری نظیر : فاصله زیاد کشورهای شمال و جنوب، سیاستهای ایدئولوژیک و نژاد گرایانه اسرائیل، بنیادگرایی مذهبی و... را از عوامل مهم تروریسم در سطح جهان ذکر می‌کنند. در سطح داخل کشورها به عوامل بیرونی و داخلی در پیدایش تروریزم استناد می‌شود . در عوامل بیرونی، بیشتر تحریک و عمل سرویسهای اطلاعاتی و جاسوسی کشورهای متخاصم مد نظر است و در بیان دلایل داخلی عوامل زیادی از جمله تحرکات قومی و مذهبی، نبود و کاهش مشارکت فراگیر، بیکاری، فقر و احساس محرومیت نسبی، نابرابری و شکافهای طبقاتی، توسعه نیافتگی را ذکر می‌شود.
پیامدهای تروریسم هم در ابعاد و سطوح مختلف اجتماع و حوزه های مختلف : روانی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی دارای تخریب و زیان است. هر چند کارشناسان بیشتر به ابعاد اقتصادی از جمله کاهش سرمایه گذاری توجه کرده‌اند اما زیان‌ها در ابعاد مختلف دیگر. از جمله در یک جامعه چند قومی تروریسم شکاف‌ها و فاصله های قومیتی را شدت می‌بخشد. کاهش همبستگی ملی و ترس و احساس ناامنی از دیگر پیامدهای تروریسم محسوب می‌شوند.
درمان تروریسم و کاهش اثرات زیانبار آن مدت‌هاست که اذهان جهانی را به خود مشغول داشته است. جواب این سوال : چه باید کرد تا از ایجاد شبکه های تروریستی جلوگیری کنند؟ می‌تواند برای درمان آن بسیار مهم باشد. عموما «در درون کشورها »نارضایتی عامل مهم تغذیه گروههای تروریستی است. بنابراین شاخصه های ارتقای رضایت شهروندان در درون کشورها بسیار مهم است. ارتقای شاخصهای دموکراسی و آزادی، مشارکت فراگیر مردم در عرصه های عمومی، تامین حقوق اقلیت‌ها و... در رضایتمندی شهروندان خیلی تاثیر دارد. از آنجا که بخش مهمی از تروریسم ریشه در عوامل بیرون از کشورها دارد، سیاستهای تنش زدایی و تعامل و دوستی دولت‌ها می‌تواند تا حدود زیادی از تاثیر این عوامل جلوگیری کند.
در حال حاضر تروریسم از منفورترین ابزارها برای دستیابی به اهداف سیاسی و اجتماعی است. اگر زمانی شعار : « هدف وسیله را توجیه می‌کند» دستاویز و مستمسک گروههای تروریستی برای استفاده از ابزار خشونت بود در حال حاضر، علاوه بر هدف، ابزارهای رسیدن به اهداف هم باید مشروع و اخلاقی باشند و به نوعی گفتمان خشونت محور در جهان عمرش به پایان رسیده است. این مساله و محکومیت‌های جهانی علیه تروریسم و مجازاتهای بین المللی، باعث شده است که اگثر گروههای تروریستی برای دستیابی به اهدافشان به حرکتهای مدنی رو بیاورند آخرین نمونه آویزان کردن اسلحه‌ها را گروه «اتا» در اسپانیا انجام داد.
نکته آخر : زمان اینکه از نوک مگسگ اسلحه پیگیر حقوق، مطالبات و آرمان‌ها بود گذشته است. در حال حاضر پیگیری مطالبات در محافل اتوکشیده آکادمیک، رسانه‌ها و احزاب است. بنابراین می‌طلبد که هم دولت‌ها ابزارهای طرح مطالبات مانند: روزنامه، رسانه و حزب را در اختیار گروههای مختلف قرار دهند و هم گروههای تروریستی بدانند که دیگر اعمالشان مقبولیت جهانی ندارد و هیچ دولت، سازمان و نهادی این اعمال را به رسمیت نمی‌شناسد.
یاسر کرد