یک کشور چند حاکمیت؟!

کردستان و استقلال عراق

یک کشور چند حاکمیت؟!

سجاد سلامت

اقلیم کردستان عراق در اصل یک منطقه خودگردان در بخش شمالی این کشور است. کردستان عراق از شرق با ایران از شمال با ترکیه و از غرب با سوریه هم‌مرز است و استان اربیل به عنوان مرکزیت سیاسی آن شناخته
می‌شود. در چرایی تشکیل منطقه خودمختار کردستان عراق سخن فراوان است اما آنچه که به لحاظ تاریخی بیش از هر عامل دیگری زمینه شکل گیری و گسترش نظم منطقه ای مبتنی بر قومیت‌گرایی کردهای عراق را سبب شد، ماجرای حمله ناموفق عراق به کویت و تهاجم حامیان غربی کویت به این کشور است. به این صورت که پس از جنگ کویت و عراق و وضع ممنوعیت پرواز عراق به بالای خط 36 درجه در سال1991 کردهای عراق عملاً توانستند حکومت منطقه ای خود را در خیزیشی به نام «راپه‌رین» تأسیس کنند.

این تشکیلات منطقه ای قوام نیافته در سالهای حکومت رژیم بعث کوشید تنش های
خود با دولت مرکزی را به حداقل ممکن برساند تا از این رهگذر فرصت استمرار و دوام خود را بیش از گذشته فراهم کند . اما با آغاز حمله نظامی غرب به عراق و در ادامه آن با سرنگونی رژیم حزب بعث عراق، کردها حکومت سرزمین کردستان در عراق را رسما تشکیل دادند و توانستند در ساختار سیاسی عراق پس از جنگ پست های کلیدی را از آن خود کنند. آنها در سالهای گذشته و به طور مشخص از سال2005 به بعد، پست های سیاسی مهمی نظیر ریاست جمهوری
( جلال طالبانی ) ، وزارت امور خارجه ( هوشیار زیباری )
و فرمانده کل ارتش ( ژنرال زیباری ) را اداره کرده اند و درکنار قدرت رسمی و مرکزی عراق ، مسعود بارزانی رهبر حزب دموکرات کردستان عراق و حاکم فعلی اقلیم کردستان را نیز در دایره قدرت حفظ کنند.آنها در پارلمان عراق نیز صاحب کرسی های فراوانی هستند که احزاب سیاسی کرد از جمله دموکرات کردستان، اتحادیه میهنی کردستان، حزب سوسیالیست کردستان و حزب کمونیست کردستان تصدی آنها را بر عهده دارند . ساز ناکوک کردهای عراق

اما علی‌رغم تمامی این شرایط مطلوب برای یک فعالیت سیاسی و حفظ استقلال منطقه ای همچنان برخی سران قبایل کرد بر جدایی از عراق واحد تاکید دارند .موضوعی که در ماههای اخیر رنگ و بویی دیگر به خود گرفته و پس از افشاگری دولت نوری المالکی در خصوص تلاش الهاشمی، معاون کرد رئیس جمهور کرد عراق ، برای براندازی دولت و همکاری با تروریست ها و در ادامه فرار وی به اقلیم کردستان عراق ، به شکل ملموسی احساس می شود اگرچه اظهارات جلال طالبانی رئیس جمهور عراق تا کنون موید استراتژی حفظ استقلال عراق و یکپارچگی این کشور بوده اما به نظر می رسد تئوری طالبانی برای حفظ این استقلال در آینده با چالش های فراوانی روبه رو خواهد بود . چراکه به عقیده طالبانی استقلال کردستان از عراق «ناممکن» است زیرا : «فرض کنیم که ما اعلام استقلال کردیم. عراق، ایران، سوریه و ترکیه نیازی ندارند که با ما جنگ کنند. اگر این کشورها مرزهایشان را ببندند و جلوی عبور و مرور ما را بگیرند، ما چگونه به زندگی ادامه دهیم؟». منتقدان طالبانی معتقدند این اظهارات زمانی‌که نقیضی برایش یافت شود دیگر از حیزانتفاع ساقط شده و مسیر برای اعلام خودمختاری و استقلال کامل کردستان عراق فراهم می شود . از این‌رو تحولات آینده سوریه و فشار های آمریکا و اسرائیل بر دولت ترکیه شاید همین نشانه هایی باشد که کردهای عراق سالهای انتظار آن را می کشیدند. آنها زمزمه تصمیم جدید اما خطرناک خود را آرام آرام در ذهن جامعه عراق تکرار می کنند تا زمینه روانی برای اتخاذ چنین تصمیمی فراهم تر از هر زمان دیگر باشد.دولت عراق اسیر در میانه بحران ها

دولت نوری المالکی در سالهای گذشته با مشکلات فراوانی مواجه بوده که فهرست کوتاهی از آن خود می تواند گویای عمق مشکلات این کشور باشد . نوری المالکی و
کابینه اش در سالهای اخیر با مشکلاتی از جمله :

حضور اشغالگران خارجی و فجایع سربازان بیگانه

بی ثباتی در کشور و عدم انضباط بوروکراتیک نسبت به دولت مرکزی

دامن زده شدن به اختلافات مذهبی و هتک حرمت مقدسات شیعیان از سوی گروههای سلفی

افزایش تحرکات گروههای سلفی در سایه حمایت کشورهای عربی تحرکات بازماندگان حزب بعث عراق بر علیه دولت قانونی عراق

رقابت نفسگیر همسایگان عراق بر سرنفوذ در ساختار سیاسی این کشور از طریق استخدام و جذب فعالان سیاسی و اجتماعی عراق

مسئله حضور اعضای گروهگ منافقین در خاک عراق و مشکلات سیاسی و امنیتی متاثر از این حضور روبه‌رو بوده است.

اما این مشکلات هرگز مانعی بر سر مسیر دولت نوری مالکی نشد چراکه تاکید ملی عراقی ها بر حفظ وحدت و یکپارچگی شیرازه دولت وی را قوام می بخشید . از حوزه علمیه نجف تا شورای علمای اهل سنت و گروههای کرد عراق، در اتفاق نظر بر خروج اشغالگران و برقراری صلح و آرامش در عراق تاکید داشتند و دولت عراق به پشتوانه چنین همبستگی ای توانست بسیاری از مشکلات را پشت سر بگذارد. اما اینک به نظر
می‌رسد هشدارها و اخطارهای کارشناسان و دلسوزان عراق نسبت به حفظ وحدت ویکپارچگی عراق پس از خروج اشغالگران رنگ و بوی واقعیت به خود گرفته است.به تازگی و در پی شدت گرفتن اختلافات کردستان با ترکیه و دولت مرکزی، رسانه های خبری به نقل از مسعود بارزانی در مراسم نوروز (1391 شمسی) اعلام کرده اند وی تصمیم دارد یک بار دیگر نیروهای نظامی کردستان را امتحان کند. سخنی که به نظر تحلیلگران مسائل عراق منظور اصلی آن حمله به مواضع دولت مرکزی در کرکوک و موصل و اعلام استقلال با کمک آمریکا و اسرائیل است. آنها در روزهای اخیر شیرهای نفت صادراتی از عراق را هم بسته اند . مقامات اقلیم کردستان عراق اعلام کرده اند که تا پرداخت بدهی های کمپانی های نفتی این منطقه از فرستادن نفت خودداری می کنند. این موضوع زمانی اهمیت پیدا می کند که بدانیم اقلیم کردستان عراق نزدیک به نیمی از صادرات نفت عراق را تامین می کند. همچنین حدود یک سوم نفت پالایش شده در این منطقه، به مصرف داخلی
می‌رسد.البته کردهای عراق در مسائل دیگری هم با دولت مرکزی عراق اختلاف نظر دارند . آنها در ماههای گذشته نه تنها هرگز حاضر نشدند طارق الهاشمی را به دولت قانونی عراق تحویل بدهند بلکه برعکس پذیرای الهاشمی در یکی از ویلاهای بارزانی رهبر اقلیم کردستان عراق شدند تا امنیت مهمترین مظنونین اقدامات تروریستی تاریخ معاصر عراق را خود عهده دار شوند . موضوعی که به افزایش شکاف میان دولت مرکزی و اقلیم کردستان عراق منتهی شد و عوارض سوء آن با گذشت زمان بیش از پیش مشخص می شود . موانع پیش روی کردهای استقلال طلب

البته کردهای عراق موانع فراوانی را برای کسب خودمختاری و استقلال کامل در پیشروی خود می بینند. آنها خود بهتر از هر کس دیگری می دانند نظام منطقه ای شان بدون حمایت دولت مرکزی قادر به حفظ تمامیت ارضی و ثبات و امنیت خود نیست . بی تردید کشورهای همسایه نیز که در سالهای اخیر بارها از ناحیه گروههای تروریستی مستقر در کردستان عراق ضربه خورده اند حاضر نخواهند شد کشوری مستقل به نام کردستان را در جوار مرزهای جغرافیایی خود تحمل کنند . از سوی دیگر حکومت اقلیم کردستان مجموعه ای تکامل نیافته و گرفتار در فساد بوروکراتیک است. به گونه ای که این مسئله در میان مردم کردستان عراق نیز پوشیده نمانده و همزمان با موج بیداری اسلامی آنها را بارها تا پای اعتراضات خیابانی به سیاست های دولت خودمختار کردستان عراق پیش برده است . نمونه ای از این اعتراضات را می توان در تظاهرات خیابانی مردم سلیمانیه عراق در ژوئیه 2011 ملاحظه کرد که در پی آن تعداد از معترضان توسط نیروهای امنیتی اقلیم کردستان کشته شدندهرچند مقامات اقلیم کردستان وعده اصلاحات
می‌دهند و فساد جاری را به گردن رژیم گذشته این کشور
می اندازند اما بنا به اعلام وبسایت انجمن مدافعان حقوق بشر مردم کردستان عراق معتقدند مقامات دولت خود مختار کردستان 20 سال فرصت داشتند تا سیستم گذشته را عوض کنند. از این‌رو دولت کردستان عراق با انزوای منطقه ای و معضلات ساختاری که با عدم مشروعیت و مقبولیت مردمی برای تشکیل و اعلام خود مختاری مواجه است و به نظر می رسد تداوم و پافشاری برخی سران کردستان عراق برای کسب خود مختاری و مقابله با دولت مرکزی تنها به افزایش بی ثباتی و مداخله خارجی در این کشور جنگ زده منجر شود .