فصلی برای طنازی و تاخت و تاز زیبا شتران بلوچ

محمد بلوچ زهی

بررسی دو روی سکه فرهنگ رو به زوال شترداری در بلوچستان:فصلی برای طنازی و تاخت و تاز زیبا شتران بلوچ
فصل پائیز در بلوچستان فصلی است مناسب و باب میل و طبع شترها تا بیش از پیش به جست و خیز و تاخت و تاز در دل مراتع و دشت های این منطقه مشغول شوند و در این میان رهگذران و مسافران مسیرهای مختلف جاده ها در طول مسیر طنازی زیبا شتران بلوچ را به نظاره بنشینند و با آنها عکس یادگاری انداخته و یا اینکه از دنیای زیبای آنها فیلم بگیرند.

وجود شتر در مسیرهای مختلف جاده ای بلوچستان جدا از فراهم آوردن رویت شترها از نزدیک جهت علاقمندان، صحنه های بسیار چشم نوازی را از دنیای پر رمز و راز اشتران برای مسافران داخلی و خارجی به نمایش گذاشته و زیبایی های بکری را در دل طبیعت خلق نموده و نیز روح تازه ای به کوه و دشت و صحرای این منطقه بخشیده است.
شترداری و جذب توریسم
بلوچستان از دیر باز بدلیل فراهم بودن آب و هوای مناسب مکانی مساعد جهت پرورش شتر محسوب می شده و پرورش شتر و شتر داری مورد توجه مردم قرار گرفته و به همین جهت این منطقه در گذشته به مهم ترین و بزرگ ترین کانون پرورش شتر در کشور مبدل شده است.
امروزه در عصر ماشین و زندگی غبار گرفته و پرهیاهوی شهری نیاز انسان ها به منابع خدادای و طبیعی روز افزون ساخته و توجه و اهمیت به آن نیز دوچندان.
توسعه صنعت پرورش شتر و شتر داری و استفاده از قابلیت های این صنعت یکی از کارآمدترین ابزارهای جذب توریسم در مناطق کویر نشین و مستعد پرورش شتر درکشورهای مختلف بخصوص کشورهای حاشیه خلیج فارس به شمار می رود و توجه و استفاده از این قابلیت های موجود مانند برگزاری مسابقات شتر دوانی ، نمایشگاههای شتر،صادرات آن و نیز استفاده بهینه از فرآورده های این حیوان توانسته سیل گردشگران و علاقمندان خارجی را روانه اینگونه کشورها نماید.
متاسفانه علی رغم پتانسیل های موجود صنعت شترداری در بلوچستان این امر مورد توجه قرار نگرفته و این صنعت جذاب و پرکاربرد از رونق افتاده و با تدوام چنین شرایطی رو به زوال خواهد رفت.
البته هر از گاهی برگزاری مسابقات شتر سواری بصورت محدود آنهم در جشنواره های فصلی منطقه آزاد تجاری و صنعتی چابهار و استفاده انگشت شمار شتر در کنار سواحل دریای مکران جهت جذب گردشگر توسط تعداد اندکی از صاحبان شتر به منظور شترسواری مفرح و گذران ساعاتی خوش ، کاربرد چندان دیگری نداشته و از موهبت وجود این حیوان ارزشمند چندان بهره جسته نشده است.
روی دیگر سکه شترداری و تصادفات جاده ای

وجود شتر در دشت ها و حاشیه مسیرهای مختلف جاده ای و جذابیت آن برای مسافران فقط یک روی سکه است اما روی دیگر این سکه گاهی شیرینی و حلاوت حضور را به کام مسافران تلخ می نماید.
رها سازی شترها در مراتع و دشت ها جدا از نکات مثبت آن پیامدهای بسیار ناگواری نیز از جمله وقوع تصادفات دلخراش و به مخاطره افتادن رانندگی در مسیرهای جاده ای در هنگام شب را افزایش داده و هر از چند گاهی حوادث ناگواری را رقم زده و تاکنون تعداد زیادی کشته و زخمی بر جای گذاشته است.
یکی از علل رهاسازی شتران که بی انگیزگی شتربانان را دو چندان نموده ،عدم حمایت از پروش دهندگان شتر و نادیده گرفتن قابلیت های موجود در این صنعت است و در صورت توجه به پرورش شتر و حمایت و تشویق شتردارن به احیای آن به سامان دهی این بازار کم فروغ می انجامد و می تواند رشد و شکوفایی اقتصاد بیمارگونه استان سیستان و بلوچستان را به دنبال داشته باشد و تاثیر مهمی نیز بر اقتصاد کشورمان بر جای بگذارد.
تراژدی دردناک تصادف وسایل نقلیه با شتر، قصه پر غصه سال های دور و دراز این مرز و بوم است و این امر بارها منجر به مرگ مسافران جاده ها شده و با تداوم این وضعیت حکایت همچنان باقی است! که انتظار می رود با برنامه ریزی صحیح و ساماندهی گله های شتر زمینه ترویج فرهنگ شتر داری و ایجاد انگیزه در میان شترداران همانند سالهای نه چندان دور باقی بماند تا رغبت شترداران جهت احیای این صنعت رو به زوال نیز فراهم گردد.
نصب حفاظ و یا همان گارد ریل در مسیرهای شترخیز کم هزینه ترین اقدامی است جهت امنیت رانندگی در دل شب های جذاب این سامان و با عملی شدن چنین اقدامی زمینه حضور شتر در مسیرهای جاده ای بدون کمترین مخاطره ای جهت گردشگران، زیبایی های طبیعت بومی منطقه کمافی سابق حفظ می شود.
شتر در فرهنگ بلوچ
شتر در فرهنگ بلوچ از جایگاه ویژه ای برخوردار است و این حیوان سرمه چشم و خوش رنگ دارای حرمت خاصی میان این مردمان می باشد چرا که مردم بلوچ معتقدند شتر حیوانی است اصیل و نجیب و سمبل صبر و بردباری و پرتاب و توان و قدرت و همچنین نماد برکت رزق و روزی.
سالیان دور و دراز شتر در بلوچستان علاوه بر استفاده از شیر،گوشت،پوست،مو و حتی فضولات آن به مدد زندگی در شرایط سخت مردم بلوچ شتافت تا زیستن در دشت های گرم و صحراهای سوزان را امکان پذیر نماید و بازرگانی و تجارت را در این منطق رونق بخشد.
روزگاران قدیم شتر تنها وسیله ای مهم جهت حمل و ترابری کاربرد داشته و شرایط بی آب و علف زندگی کویر نشینی و گذران عمر را در دشت های سوزان تسهیل نموده است.
باتوجه به مراوده مردم بلوچ با کشورهای حاشیه خلیج همیشه فارس پای گونه های عربی شتر و بخصوص نژاد عمانی آن به این منطقه باز گردید و شتری با نژاد بلوچی پدید گردید.
شترهای موجود در بلوچستان که به نژاد بلوچی مشهورند و در کشور آن را شتر بلوچی می خوانند معمولاً از گونه های عربی به شمار می روند که این شترها بر خلاف شتر آسیایی دارای یک کوهانه می باشد.
مردم بلوچ به پرورش دهندگان شتر جت«jatt»می گویند که جت ها خود یک طایفه مشهور هستند که در اقصی نقاط بلوچستان بصورت پراکنده سکنی گزیده اند.
به جرات می توان گفت اصیل ترین و پرتعداد ترین جت«jatt» های بلوچستان در مناطق مختلف شهرستان چابهار سکونت دارند و بعد از آن تعداد زیادی نیز در منطقه توتان و مهمدان و بخش هایی از چاهان در جنوب شهرستان نیکشهر نیز در حال گذران زندگی هستند که هنوز تعداد انگشت شماری به شترداری مشغولند.
در بلوچستان نام طایفه عشایر نشین جت«jatt» همواره یاد آور گله های شتر و فرهنگ خاص شترداری در میان این طایفه بوده است که متاسفانه طی سالیان اخیر بجزء بخشی هایی از جت های شهرستان چابهار در بین سایر جت های بلوچستان فرهنگ شتر و شتر داری رو به منسوخ شدن می رود.
شتر داری متداول ترین شغل طایفه جت«jatt» ها بوده از مهمترین کانون پرورش شتر در بلوچستان منطقه دشتیاری و زرآباد می باشد و نیکشهر،کنارک،ایرانشهر،سرباز و خاش نیز در میان عشایر پرورش شتر و شترداری مرسوم بوده است و در حال حاضر از پرورش و خرید و فروش این حیوان در سایر نقاط استان خبری نیست و در برخی مناطق فقط بصورت انفرادی کاربرد دارد.
«شتر بلوچی» را علاوه در زیستگاه اصلی خود می توان در دشت های کویری یزد،خراسان جنوبی و در میان بلوچ های استان هرمزگان و کرمان یافت نمود که این شتر با ظاهری خاص و جسه تقریباً کوچکی یکی از چابک ترین نژاد شترهای ایران زمین معروف است.
در فرهنگ عامیانه مردم کشور ما شتر به عنوان حیوانی کینه توز معروف است و در این خصوص داستانها و حکایت های مختلفی از کینه شتری در بین اقوام و فرهنگ های مختلف ایرن زمین رایج است اما با توجه به همزیستی مردم بلوچ با شتر و نقش سازنده آن در زندگی مردم این منطقه برعکس سایر فرهنگ ها در فرهنگ بلوچ بیشتر خصوصیات خوب این حیوان برجسته شده و کمتر از خصوصیات بد آن سخن به میان می آید.
در زبان اصیل بلوچی به ماده شتر داچی«dachchi» بچه شتر: حِّر«herr» و به شتر نر: لی ره «lere» می گویند که این اصطلاح ها در مناطق مختلف و گویش ها مختلف زبان بلوچ متفاوت تلفظ می شوند و در برخی مواقع تا به آنجا پیش می رود که شکل یا بدنه اصلی لغات و تلفظ کلمات نیز تغییر می کند.
مسابقات شتر سواری یا شوی شتر
از گذشته های دور مسابقات شتر سواری بصورت سنتی در بلوچستان رایج بوده و به نوعی این مسابقات به نمایشگاه و همچنین شوی شتران زیبا نیز در کنار رقابت ها تبدیل شده است .

تقریباً اوایل فصل پائیز اوج برگزاری این مسابقات بوده و قبل از فصل بهار که زمانی است مستی شترها تشدید می یابد و مهار آنها غیرممکن می شود،برگزاری مسابقات خاتمه می یافته است.
صاحب شترها با برگزیدن چالاک ترین و بهترین و در کنار آن زیباترین شترهای خود جهت مسابقات سعی می نموده اند با تزئین شترها بوسیله گل های نخی و صنایع دستی مخصوص به نوعی جلب توجه کنند و از طریق اقتدار و زیبایی شتران خویش را به رخ حاضران و ناظران بنمایانند.
کاربرد شتر در مراسم عروسی
در فرهنگ بلوچ از شتر در مراسم عروسی به عنوان وسیله ای جهت حمل داماد به خانه عروس استفاده می شده و پس از تزئین شتر، داماد را با این حیوان طبق مراسمی باشکوه به نزدیک ترین نهر و یا رودخانه محل می بردند و بعد از استحمام آنرا با این وسیله به منزل عروس می بردند. این آئین در حال حاضر کم و بیش در مناطق عشایری و یا شترخیز مرسوم است.
[e-mail]