سرزمینم بلوچستان
اخبار بلوچستان,فرهنگ بلوچستان,تاریخ بلوچستان و جهانسرزمینم بلوچستان
اخبار بلوچستان,فرهنگ بلوچستان,تاریخ بلوچستان و جهانقراردادهای عمل نشده تقسیم آب هیرمند و راه برون رفت از بن بست
نویسنده: مرادقلی
در چند سال اخیر خشکسالی موجب افزایش نگرانی شده و مردم و مسئولان را به چاره جویی واداشته است. احداث سد و استفاده از سیستم های نوین آبیاری از جمله این اقدامات است. مشکل خشکسالی در شرق کشور که بارندگی کمتر و منابع آبی محدودتری دارد حادتر است و از جمله مسائلی که در این بخش مطرح می شود سهم ایران از رودخانه هیرمند است که در سال های اخیر با کاهش ورودی آب این رودخانه و یا قطع آن فشار بیشتری را به مردم منطقه تحمیل کرده است. دکتر پاپلی محقق و استاد دانشگاه کتابی با عنوان «نگاهی به دیپلماسی آب ایران(هیدروژئوپلیتیک)» در این زمینه منتشر کرده است که این بهانه ای برای گفت وگو شد. این محقق گفت: سرشاخه رودهای بسیار مهمی چون هیرمند، جیحون، پنجاب، سند، هریرود و مرغاب از افغانستان سرچشمه می گیرد و به کشورهای هم جوار روان می شود. ظاهرا با هیچ کشوری جز ایران قراردادی درباره استفاده از آب رودخانه های مشترک ندارد. دکتر پاپلی افزود: سابقه طولانی مذاکره برای هیرمند و نتایجی که در حال حاضر روبه روی ماست استدلال توسعه منطقه ای را استحکام می بخشد.
وی درباره سابقه مذاکره بر سر آب هیرمند افزود:
-۱۸۵۷(۱۲۷۳ ق): از سال ۱۸۵۷ که به موجب قرارداد پاریس، ایران افغانستان را به رسمیت شناخت، بر سر آب هیرمند بین دو کشور اختلاف نظر وجود داشته است. طبق بند ۶ قرارداد طرفین پذیرفته بودند در صورت بروز اختلاف حکمیت انگلیس را بپذیرند.
- ۳-۱۸۷۲: حکمیت گلداسمیت- افغانستان و ایران از دولت انگلیس خواستند که در این مورد حکمیت کند.
- ۱۹۸۶: سیل بزرگی، بخشی از مسیر هیرمند را منحرف کرد که کم آبی را برای سیستان به همراه داشت. دولت ایران از وزارت امور خارجه انگلیس خواست به مسئله رسیدگی کند. دولت انگلیس ژنرال مک ماهان را به منطقه گسیل داشت. ولی نظرات این ژنرال مورد قبول ایران واقع نشد زیرا ژنرال سهم آب ایران را به یک سوم تقلیل داده بود.
-۱۹۳۹: قراردادی در کابل معروف به قرارداد کابل به امضا رسید که به موجب آن آب هیرمند از بند کمال خان به صورت نصف تقسیم شود.
- ۱۹۴۱(۱۳۲۰): دولت وقت افغانستان تصمیم گرفت سدکجکی را احداث کند.
- ۱۹۴۷(۱۳۲۶): کمیسیون دلتا با شرکت متخصصین کشورهای شیلی، آمریکا و کانادا تشکیل شد. طبق نظر کمیسیون که در سال ۱۹۵۰ منتشر شد ایران در مورد آب مصرفی سیستان نسبت به سایر مصارف که بعد از ۱۹۵۰ ایجاد شود حق تقدم دارد.
- از سال ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۰ دوطرف چند بار مذاکره کردند و به نتیجه نرسیدند.
- ۱۹۶۶(۱۳۴۵): سدکجکی به طور رسمی مورد بهره برداری قرار گرفت، این سد با ظرفیت حدود 1.2 میلیارد متر مکعب احداث شد. بخشی از آب هیرمند را گرفت و فشار بیشتری به مردم سیستان ایران وارد آمد.
- ۱۹۷۲(۱۳۵۱): بالاخره دولت ایران و افغانستان در زمان نخست وزیری هویدا و موسی شفیق قراردادی را امضا کردند و مقرر شد ۲۶ متر مکعب آب در ثانیه معادل سالانه ۸۲۰ میلیون متر مکعب آب هیرمند وارد خاک ایران شود. یعنی چیزی کمتر از ۱۰ درصد برآورد کل آب سالیانه هیرمند. این قرارداد در خرداد سال ۱۳۵۲ در افغانستان به تصویب نهایی رسید. از آن تاریخ به دلیل خشکسالی های گسترده و افزایش برداشت آب در داخل خاک افغانستان، سیستان ایران بارها دچار خشکسالی های گسترده شده است. دریاچه هامون و سایر دریاچه ها خشک شده است. ده ها هزار نفر از سیستان مهاجرت کرده اند. صدها روستا دچار شن گرفتگی شده و انهار زیر شن مدفون شد. در این مدت دولت ایران برای تامین آب شرب شهر زاهدان و زابل و تامین مصرف آب کشاورزی تلاش کرده است تا چاه نیمه هایی را که به طور طبیعی وجود داشته ساماندهی کند. ساماندهی چاه نیمه ها یعنی در عمل حق آبه خود را در جایی ذخیره کنیم تا بهتر از آن استفاده کنیم.
در حال حاضر چه اقدامی باید انجام شود؟
اساس سیاست مصرف و تقاضای آب در هیرمند باید بر مبنای تامین آب موردنیاز بر مبنای آب فعلی هیرمند باشد. اما ممکن است بر اثر افزایش جمعیت و توسعه در کل حوضه هیرمند و خشکسالی و مشکلات زیست محیطی نیاز باشد که آب از خارج حوضه هیرمند به این حوضه اضافه شود. همکاری دو کشور ایران و افغانستان باید این مسئله را هم در نظر داشته باشد. امکانات را بررسی کنند. امکان انتقال آب از سرشاخه های آمودریا، انتقال آب از سرشاخه های پنجاب و حوضه کابل، برداشت آب های زیرزمینی، بازچرخش آب و پساب و... مطالعه شود.
با توجه به ناامنی های موجود در افغانستان چه اقداماتی ممکن است؟
برای توسعه منطقه نمی توان منتظر ایجاد امنیت بود. بدون توسعه، امنیت و صلحی در کار نخواهد بود هر دو باید با هم پیش برود. مسلم است آن چه در این زمینه مطرح می شود تنها پیشنهاد است که می تواند پایه ای برای مذاکراتی برای رسیدن به توافق هایی در آینده باشد. در طول مذاکرات راهکارهایی پیدا خواهد شد متفاوت از پیشنهادهای اولیه ولی اساس تفکر ثابت خواهد ماند. تفکر فراتر رفتن از مذاکرات حقابه و وارد شدن به مذاکرات توسعه پایدار مشترک منطقه ای و توسعه ۲کشور. وی در پایان گفت: در کوتاه مدت اساس پیشنهاد این است که رسیدن به حقابه باید از طریق توسعه پایدار مشارکت منطقه ای و حوضه رودخانه ها در دو کشور برای هریرود در ۳کشور باشد سیاست ها باید مبتنی بر اصول و موارد ایجابی باشد نه سلبی. وی درباره توسعه منطقه ای گفت: در حال حاضر منبع آب بین ایران و افغانستان مشترک است و آب هم محور توسعه است. هر دو کشور ایران و افغانستان آب را برای توسعه لازم دارند ولی هر کدام می خواهد جدا توسعه پیدا کند، نتیجه این می شود که تا ۱۵۰سال آینده هیچ یک از این دو کشور توسعه پیدا نمی کنند. دکتر پاپلی پیشنهاد کرد تا یک برنامه توسعه منطقه ای برای دو کشور داشته باشیم و ایران و افغانستان با هم همکاری کنند، مثلا کشور ما، انرژی، سرمایه و نیروی متخصص دارد اما آب کم دارد. از آن طرف هم افغانستان، کارگر ارزان، آب و خاک خوب دارد اما سرمایه، نیروی متخصص و انرژی کم دارد. بنابراین دو کشور باید برای به دست آوردن چیزهایی که احتیاج دارند با هم مذاکره کنند. به عنوان مثال، ما در نواحی شرقی ایران صنایع چغندر قند داریم اما در حال حاضر چغندر نداریم. افغانستان آب و خاک دارند اما کار ندارند. ما ترجیح می دهیم در آن جا چغندر کاشته شود و راه هایمان توسعه یابد و نیاز کارخانه هایمان را از آن ها تامین کنیم. همچنین ۱۰سال بعد در افغانستان کارخانه احداث کنند و از آن جا واردات داشته باشیم. نتیجه این می شود که کشت و کار رونق پیدا می کند در نتیجه ما هم سهم آب خود را داریم و هم آب مجازی.(که از محل واردات محصولات کشاورزی تامین می شود) وی ادامه داد: باید برای توسعه دو منطقه مذاکره صورت گیرد و هدف نهایی این باشد که کاری کنیم طی ۳۰سال آینده مرزهای اقتصادی ما با کشورهای همسایه کم رنگ شود.
